In een Greta-wereld heb je goed en kwaad, met weinig ertussen, en dat is precies wat we nu nodig hebben

18-12-2019 door Carl Stellweg

Ik wil echt niemand de Machtige Klimaatsmurf door de strot rammen, maar toch druk ik iedereen op het hart om van begin tot eind naar bovenstaande speech te luisteren. 

Er is domweg niemand – ik herhaal niemand – die zo rechttoe rechtaan, zo beknopt, zo onverschrokken, zo feitelijk correct, zo helder en met zo veel bezieling over het reusachtige probleem van klimaatverandering spreekt.  Ze is zonder meer een historische figuur. Ze is de stem van de rede, en er is weinig dat ik dieper koester.

Toch ben ik het met de historica Ellen Boucher eens dat het gevaarlijk is om in Greta Thunberg een profeet te zien. Want profeten ‘vertolken hemelse openbaringen die tot dan onbekend dan wel verkeerd begrepen waren’, en dat is Greta’s ding niet. Er is niets goddelijks of messianistisch aan haar boodschap. Ze heeft geen lijntje naar Onze Lieve Heer, juist niet. Ze houdt zich bezig met zeer onspirituele verschijnselen als CO2, ijskappen en permafrost. Met de Keeling-curve en het albedo-effect. Met het koolstofbudget en feedback loops. Met wat er op pagina zus en paragraaf zo van het jongste IPCC-rapport staat, en met wat dat betekent.

Ze vertelt ons wat we al weten maar niet willen weten – of hadden kunnen of moeten weten.

Fotobron: Wikipedia – European Parliament from EU

Anders dan veel fans die ik op sociale media ben tegengekomen, onderhoud ik geen persoonlijke liefdesrelatie met Greta. Haar fragiele snoezigheid , die in talrijke foto’s en memes wordt geëxploiteerd, is me niet ontgaan, maar ik dweep er niet mee.

Ik weet niet eens helemaal zeker of ik haar wel zo sympathiek vind. Ze komt afstandelijk over, en soms zelfs een tikje astrant in haar verontwaardiging. Het doet niets af aan de eerbied die ik voor haar heb opgevat.

Bijzonder aan Greta is eigenlijk dat ze niet eens zo heel bijzonder is. Gewoon een slimme meid die op een dag een ijzersterk idee kreeg – skolstrejk för klimatet – en tot actie overging. 

Misschien is Greta wel minder slim dan haar tegenpool, de 19-jarige Duitse activiste Naomi Seibt, een extreem-rechtse barbiepop die ik verafschuw, maar die al wel een pseudo-academische scriptie op haar naam heeft staan: ‘A Deconstruction of Postmodern Socialism and its Motives‘. Ik heb de moeite genomen het werkstuk te lezen en kan je melden dat het goed geschreven en degelijk gedocumenteerde neo-liberale bagger is.

Greta heeft misschien (nog) niet de intellectuele bagage om zo’n tekst te produceren, maar dat geeft helemaal niet. Ze is duidelijk intelligent, en daarnaast begiftigd met de vastberadenheid die ze ontleent aan haar speciale conditie die asperger heet en haar ‘superpower’ is.

Ik benijd Greta soms om de haast totale minachting  voor de trivialiteiten van het menselijke verkeer die  ze dankzij deze superpower aan de dag weet te leggen; maar het meest waardeer ik toch haar jeugdige eenvoud. Zoals Ellen Boucher schrijft: ze heeft ‘nog niet de morele rekbaarheid ontwikkeld die volwassenen vaak gebruiken als verontschuldiging voor hun gebrek aan daadkracht’.

In een Greta-wereld heb je goed en kwaad, met weinig ertussen, en dat is precies wat we nu nodig hebben.

Bij nader inzien lijkt het er bovendien op dat haar onbuigzaamheid niet voortkomt uit een beperkte of naïeve kijk op de werkelijkheid, maar een bewuste, weloverwogen keuze is. ‘Jullie zeggen dat niets in het leven zwart-wit is, maar dat is een leugen, een hele gevaarlijke leugen’, zegt ze, een opvallende uitspraak in haar mooiste speech (‘Our house is on fire’).

Dit morele dogmatisme spreekt ook tot de verbeelding van de invloedrijke Sloveense denker Slavoj Zizek,  die stelt dat ‘haar autisme onderdeel is van haar boodschap ‘ en dat ‘dogmatisme soms heel goed is’. Ik vind die Slavoj meestal een brabbelaar met een vieze baard, maar dit is mooi gezegd.

Nee, natuurlijk is Greta geen profeet. Dat wil ze ook helemaal niet zijn: ‘Jullie moeten niet naar mij luisteren, maar naar de wetenschap.’ Ze pretendeert niet de expertise te hebben van een ware wetenschapper. Maar ze heeft wél de mentaliteit van een ware wetenschapper. Ze begrijpt de waarde van empirisch denken, die voorschrijft dat het pas zin heeft iets te beweren nadat je relevante en verifieerbare bronnen hebt  onderzocht. Ze heeft die waarde tot de kern van haar campagne gemaakt, en dat is meer dan welkom in dit tijdperk van trotse onwetendheid. Naast klimaatactiviste, is ze een activiste  voor de wetenschap, voor de praktische rede. Geen wonder dat veel wetenschappers Greta op handen dragen. Ze is hun vaandeldraagster. En laat niemand haar onderschatten. Ze is beslist niet voor een gat te vangen, zoals blijkt uit het volgende fragment, waarin ze een Amerikaans Congreslid tot twee maal toe de loef afsteekt.

Kortom: Nobody messes with Greta.

Toch moet ik toegeven dat ik wel eens ongemakkelijk word als ze delegaties volwassen officials al te nadrukkelijk de les leest. Soms voel ik dan haast mee met degenen die haar niet kunnen verdragen. Er is iets mis met haar rol, en dat lijkt ze zelf ook te beseffen, getuige de openingswoorden van haar meest omstreden speech: ‘This is all wrong. I shouldn’t be up here. I should be back in school, on the other side of the ocean.’

Tja, dat is natuurlijk zo. Volwassenen die de louterende geseling ondergaan van een kind dat hun haarfijn uiteenzet waarom ze niet deugen, daarvoor dankbaar applaudisseren, en vervolgens gewoon weer lekker doorgaan met  niet-deugen – dat deugt niet. En het maakt de zaken er zeker niet beter op.

Dan is Greta’s optreden buiten de bolwerken van de internationale bureaucratie veel inspirerender. Zoals ze zelf zegt: ‘Ik heb hoop gezien en die is niet in deze ruimte’.

Wat er werkelijk toe doet zijn niet haar vermanende woorden op klimaattops en dergelijke, hoe mooi en terecht die ook zijn, het zijn de miljoenen zielen die Hare Onverbidddelijke Nietigheid de straat op heeft weten te krijgen – mijzelf, die mensenmassa’s verafschuwt, inbegrepen. Van Helsinki to Montreal, van Los Angeles tot Madrid. En dat moet doorgaan. Daarin ligt onze enige hoop.

Alsjeblieft, Greta: ga nog even door met geen profeet zijn.